‘Clementine, een leven met Winston Churchill’ door Sonia Purnell

Deze schitterende, interessante en vlot geschreven biografie van Clementine Hozier, sinds 1908 de echtgenote van Winston Churchill, begint met een briefje dat hij in 1948 aan haar schreef ter gelegenheid van hun veertigste trouwdag. “Dit briefje schiet alleszins tekort als uiting van dankbaarheid voor het leven en het werk dat jij mij mogelijk hebt gemaakt en voor al het geluk dat jij mij hebt geschonken in deze wereld van onheil en rampspoed”
Wat Sir Winston Churchill hier schrijft is zijn idee over zijn huwelijk. Voor een man die een groot schrijver was, met 38 titels op zijn naam een wel erge korte uiting van zijn liefde voor haar. Zoals de biografe het noemt:
“De grote mannengeschiedenis, door Winston zelf ook aangehangen… heeft het belang (van de rol van de vrouw) altijd genegeerd en ondergewaardeerd.”

Deze biografie is de geschiedenis van het leven van Clementine (spreek uit Clemmentien, door intimi Clemmy genoemd) die leefde van 1885-1977. Ze was van adel en goed opgeleid, absoluut niet schuchter of onderdanig, kon als vrouw niet zelf een politieke carrière hebben, maar alleen via haar huwelijk invloed uitoefenen op de Britse politiek. Ze kreeg weinig bewondering en waardering voor het werk dat ze deed: ‘Het grootste deel van haar leven werd over het hoofd gezien en na haar dood goeddeels vergeten.’
Schrijfster Sonia Purnell maakt dit met haar biografie meer dan goed.

Clementine was de dochter van kolonel Henry Hozier en lady Blanche, dochter van de tiende graaf van Airlie. Vader was van jonge adel en gewelddadig en moeder van verarmde adel. Vader bedankte voor een politieke carrière en wilde geen kinderen. Hij was dan ook niet de biologische vader van Clementine, noch van haar oudere zuster en van de jongere tweeling. Moeder had (openlijk) minnaars. In 1891 verliet Hozier het gezin, maar voerde een verbeten strijd om de twee oudste meisjes. Die werden van hot naar her gesleept en pas na een jaar met moeder en de tweeling herenigd. Moeder was voor haar inkomen jarenlang afhankelijk van giften van haar eigen verarmde familie. Gelukkig voor Clementine hechtte ze aan goed onderwijs. Haar kinderen hadden Frans- en Duitstalige gouvernantes in hun Franse woonplaats Dieppe, en Clementine ging in Engeland naar een zeer goede ‘Highschool for girls’.
Na haar opleidingen moest Clementine werken om bij te dragen aan het gezinsinkomen. Ze werd naaister en kwam als adellijke jongedame in contact met de werkende stand, wat haar een levenslang begrip opleverde voor het volk, hun armzalige omstandigheden en hun sociale problemen.
De enige manier voor Clementine om uit de geldzorgen te komen en een onafhankelijk leven te leiden wat maatschappelijk gezien de moeite waard was, was een goed huwelijk. Ze was elegant en charmant, intelligent en slim, sociaal bewogen en bleek een scherp politiek denker, maar ze was ook gevoelig en kon ernstig aan zichzelf twijfelen.
Ze maakte -via hun beider weldoener- kennis met de elf jaar oudere Winston Churchill. Hij was de derde zoon van de zevende hertog van Marlborough. Hij had zelf geen geld. Clementine koos hem vooral omdat hij ambitieus was. Clementine was zelf ambitieus en had graag een politieke carrière gehad.

Winston had al een carrière als officier bij het Britse leger in India en Soedan achter de rug en had daar diverse boeken over geschreven. Ten tijde van hun huwelijk in 1908 was hij politicus, lid van het Lagerhuis, met de ambitie minister en premier te worden. Churchill begon als Conservatieve Tory, switchte naar de Liberale Partij om toch weer terug te keren bij de Tories. Aanvankelijk had hij grote afstand tot het volk, hij sympathiseerde niet met de vrouwenbeweging, liet zich antisemitisch uit en nam herhaaldelijk politieke en militaire beslissingen, die hem niet in dank werden afgenomen.

Het echtpaar Churchill kreeg vijf kinderen. Clementine was een bezorgde, maar afstandelijke moeder. Winston was een liefhebbende vader, maar weinig aanwezig. Hun huwelijk was niet gemakkelijk. Winston was impulsief, had zware sombere buien (die hij Black Dogs noemde), was een gokker, leefde op te grote voet en had regelmatig schulden. Ook Clementine had haar ‘nervous breakdowns’. De Engelse titel van deze biografie is: First lady. The life and wars of Clementine Churchill. Ze was met Churchill getrouwd, maar in Engeland heeft de First Lady (in tegenstelling tot in de VS) totaal geen rechten of verplichtingen. Ze had dan ook “veel hoon en vooroordelen te overwinnen om al die dingen te doen, die nooit eerder door een vrouw waren gedaan.’” Twee wereldoorlogen maakte ze mee, maar de schrijfster duidt beslist ook op een aantal ‘oorlogen’ die ze met Winston uitvocht. Hun dochter Sarah zei: “Ik ben niet geboren uit één, maar uit twee imposante sterke mensen, die onlosmakelijk met elkaar verbonden waren.”

In de Eerste Wereldoorlog werkten zeven miljoen vrouwen voor het eerst, omdat hun mannen in de oorlog vochten. Clementine zette – als vrijwilligster- een keten van kantines op om de vrouwen van eten te voorzien. Ze ontdekte haar leiderschapskwaliteiten en haar organisatievermogen.
Ze gaf haar man steun door gerichte influistering, door kritiek en bevestiging, door haar voortreffelijke planning en inzicht in strategie. Wanneer Winston haar raad niet opvolgde verloor hij meestal ‘de slag’. Als dat leidde tot zijn ontslag keerden de financiële problemen terug, omdat toen de leden van het Lagerhuis niet betaald werden. Winston overbrugde het gebrek aan geld door te schrijven. Hij werd broodschrijver en had veel succes met zijn boeken. In 1953 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur voor The Second World War. Hij schreef bij voorkeur aan de Franse Rivièra waar hij bij de Jetset een graag geziene gast was. Clementine wist de informatie die ze nodig hadden voor Winstons succes in de politiek los te krijgen door doelgericht mensen uit te nodigen of te frequenteren, op lunches bij kabinetsleden, op diners en ontvangsten bij hen thuis. “Clementine compenseerde zijn tekortkomingen, temperde zijn uitersten en voorkwam dat hij talloze fouten maakte. Ze was zijn opperste gezag en zijn geweten en bracht hem dichter bij het volk dan hij zonder haar was gekomen.”

Winstons carrière was grillig, maar kwam in de Tweede Wereldoorlog –dankzij hun beider grote moeite – tot een hoogtepunt. Voor zijn strijd tegen de Nazi’s had Churchill militaire hulp van de Verenigde Staten nodig. Aanvankelijk voelde president Roosevelt daar niets voor. Wel stuurde hij waarnemers en een goede ambassadeur naar Londen. Door Clementine, die de Amerikanen voortdurend bestookte en pamperde, kon Winston Roosevelt overhalen zich in de oorlog te begeven, met name in de grootste overzeese invasie aller tijden op D-Day- 6 juni 1944- op het strand van Normandië in Frankrijk. Een ommekeer in de machtsverhoudingen.

Clementine had “een invloedrijke rol als echtgenote en meest trouwe raadgever.” Winston Churchill werd gezien als de “redder des vaderlands en een wereldwijde legende“. Een generaal die beide kende zei: “Zonder haar zou de geschiedenis van Winston Churchill en van de wereld er heel anders hebben uitgezien.”

Bij zijn aantreden als premier in 1940 sprak Winston voor de radio zijn beroemde woorden: ‘Ik heb u slechts bloed, noeste arbeid, zweet en tranen te bieden’. Biografe Sonia Purnell voegt hieraan toe: ‘Wat hij bovenal te bieden had, was Clemmy.’

Deze briljante schrijfster is biografe en politiek verslaggeefster. Ze schrijft in diverse kranten en verschijnt op TV. Ze schreef ook Just Boris. A tale of blond ambition, over Boris Johnson, toenmalige burgemeester van Londen, nu minister van Buitenlandse zaken in het kabinet van Theresa May.
Clementine is prachtig uitgegeven (gebonden, met foto’s in het middenkatern) door de nieuwe enthousiaste uitgeverij Karmijn.

Uitgeverij              Karmijn, 2017
Pagina’s                 445
Vertaald                 uit het Engels door Henk Moerdijk (First lady. The life and wars of Clementine Churchill)
ISBN                       978 9492 168 177